Introdución á Filosofía da Tecnoloxía

Que papel xoga a filosofía da tecnoloxía na tecnoloxía e ou seu sentido social? Que achega a filosofía ao sentido da tecnoloxía? 

 Se suscitamos a pregunta pola filosofía dá tecnoloxía parece que debemos comezar precisando:

 1)Que é filosofía 

 2)Que é tecnoloxía

 3)Que é filosofía da tecnoloxía 

 O interese de fondo por reflexionar sobre a filosofía da tecnoloxía ten razóns que deberían considerarse :

- Quizá permita entender ou sentido fundante da tecnoloxía e valorar vos seus efectos reconfiguradores do sentido dá actividade humana.

  - Quizá contribúa a que a tecnoloxía deixe de camiñar cegamente na historia e contribúa mellor a reconfigurar a natureza, a vida, ou home e a sociedade.

  - Quizá contribúa a producir unha tecnoloxía con maior cohesión social e prosperidade.

A  Filosofía da Tecnoloxía, Que é? Para que serve? 

 A filosofía da tecnoloxía quizá puidese unir o DEBER co INTERESE.

QUE É A FILOSOFÍA?

É algo esencial na vida humana, persoal e social, ata o punto de que todos buscamos vivir de acordo cunha filosofía, a nosa filosofía da vida. 

Por iso a tecnoloxía sempre é usada, xulgada e valorada pola sociedade en función dunha filosofía.

 A mesma tecnoloxía enténdese a si mesma, é dicir, o seu sentido fundante (que a xustifica natural, humana e socialmente) e o seu sentido configurador (os seus efectos sobre a natureza, o home e a sociedade), en función dunha filosofía .

Non pode deixar de ser así porque depende de algo esencial para nós .

- O home é un ser producido no mundo que debe vivir racionalmente:

-  Fai a súa vida, se auto-realiza, constrúe a súa propia vida en función dunha imaxe de si mesmo e do mundo construída pola súa razón 

 - O home debe facerse a si mesmo (auto-realizarse): Quen son eu mesmo no universo? Que e como debo obrar para facerme a min mesmo?

 Estas preguntas fanllas os individuos, os grupos humanos, as culturas, e respóndenas no que chamamos cosmovisións, ideoloxías, filosofías, relixións.

As filosofías son cosmovisións ou ideoloxías nadas do exercicio da razón pola argumentación.

Os homes necesitan saber que obran con autenticidade de acordo coa súa verdade última no universo.Fano de acordo cunha filosofía intuitiva, profunda, subconsciente non sometida a unha clara reflexión, pero que inflúe realmente na vida.

A Filosofía que deu sentido aos individuos e grupos humanos foron e seguen sendo multiformes, variadas, diferentes, complexas:

§   As culturas antigas organizáronse a partir de complexas tradicións relixiosas (Exipto, Mesopotamia, China, Xapón, Grecia, Roma, Culturas Precolombinas) que deron sentido ao dereito, a economía, a política, a familia, o exército, as relacións sociais.

§   Na Idade Media a ideoloxía relixiosa cristiá (ou islámica) perdurou,  e a súa filosofía propia seguiu establecendo normativamente os principios do sentido individual da vida e da convivencia social, política, económica, militar.

§   No Renacemento, séculos XVI-XVII, iníciase unha lenta evolución en que se substitúe a ideoloxía relixiosa por unha filosofía racionalista que culmina na orde social da modernidade democrático liberal.

§   No século XIX novas filosofías comunitaristas (historicismo, anarquismo, socialismo-marxista) trataron de reorganizar a orde social de acordo coa súa idea da autenticidade filosófica, instaurando unha nova orde social, xurídico, económico, político.

§   Na sociedade moderna conviven as ideoloxías.

As culturas antigas eran monolíticas, respondían a unha ideoloxía única.  Hoxe hai   unha convivencia e integración de sistemas culturais nunha mesma sociedade.

 En sociedades como América ou Europa conviven relixións, diversas confesións cristiás, filosofías non relixiosas, concepcións filosóficas non coincidentes sobre a sociedade,a economía.

Existe unha filosofía que permita a convivencia? É unha convivencia puramente pragmática? 

FILOSOFÍA DA TECNOLOXÍA

Ten algo que ver a tecnoloxía coa filosofía?

A filosofía da tecnoloxía explícanos esta relación.

A tecnoloxía ou a acción tecnolóxica supón coñecemento (ciencia), técnicas de aplicación (ciencia, tecnoloxía) e sistemas de xestión tecnolóxica (organización do coñecemento, produción e distribución social da tecnoloxía)

 A acción tecnolóxica depende da filosofía por estas razóns:

1.     Hai filosofías da tecnoloxía : sistemas culturais, relixiosos, filosóficos e autores pensaron a tecnoloxía.

2.     O tecnócrata ten a súa filosofía: os tecnócratas están condicionados e dependen da súa filosofía persoal.

3.     A tecnoloxía depende da cultura : A tecnoloxía debe ter en conta as filosofías da sociedade en que actúa.

4.     A tecnoloxía ten a súa propia filosofía: a tecnoloxía debe ser consciente da súa filosofía.

Por tanto, a acción tecnolóxica dáse sempre dentro dunha filosofía.

Os tecnócratas son seres humanos con creatividade, motivación, conciencia moral, necesidade de sentido e procura de coherencia filosófica ou relixiosa nas súas vidas Coñecer en profundidade as filosofías da tecnoloxía podería axudar ao tecnócrata, á tecnoloxía e á súa xestión social a atopar un maior sentido, cohesión humana e eficacia social.

1.     EXISTEN DIVERSAS FILOSOFÍAS DA TECNOLOXÍA

·         FILOSOFÍA CRISTIÁ DA TECNOLOXÍA

Non existe unha única filosofía cristiá da tecnoloxía, pero a tecnoloxía nace historicamente na cultura cristiá.

A filosofía da tecnoloxía de procedencia cristiá admite diversos matices, posturas e valoracións. Con todo, pódense destacar 3 influencias do cristianismo no desenvolvemento tecnolóxico:

1. A filosofía judeo-cristiá da natureza ao desacralizar e desanimizar os fenómenos naturais, favoreceu o desenvolvemento da creación tecnolóxica. A natureza convértese en materia profana que permite a súa manipulación.

2. A filosofía cristiá do traballo ao valorar o traballo manual como modo de culto a Deus (ex. A Regra Benedictina) serviu como acicate para a tecnoloxía (ex. Reloxo Mecánico dos Benedictinos)

 3. A filosofía cristiá do home ao dignificar a actividade humana como exercitación co-creadora con Deus, permitiu comprender a tecnoloxía como unha maneira de continuar a obra creadora de Deus. E permite concibir o desenvolvemento tecnolóxico como unha construción progresiva do Reino de Deus, que poida eliminar a pobreza, o sufrimento e a inxustiza.

·         FILOSOFÍA SOCIAL-MARXISTA DA TECNOLOXÍA

 Para Marx a tecnoloxía é unha arma na loita de clases, e nunha sociedade de clases a tecnoloxía non é neutral politicamente.

 Consideran que baixo o capitalismo (sociedade de clases) a tecnoloxía é non-neutral politicamente: pode ser usada polos burgueses para oprimir ao proletariado ou para que os proletarios rebélense e inicien a revolución. A tecnoloxía recuperaría o seu valor só dentro dunha sociedade sen clases coa propiedade tecnolóxica en mans da sociedade.

A filosofía marxista foi considerada como determinista, por afirmar que as forzas de produción (a infraestrutura) determinan á sociedade, as ideas, etc. (a superestructura).

·         FILOSOFÍA DA TECNOLOXÍA NA MODERNIDADE-LIBERAL

A tecnoloxía como motor do desenvolvemento e o cambio social. Desenvolvemento e innovación tecnolóxica liberal como clave do Progreso.

Iníciase coa Revolución Industrial no s.XVIII, momento no que a creación tecnolóxica convértese no factor predominante do cambio social e en configurador da estrutura social: por primeira vez na Historia as cidades comezan a presentar unha paisaxe totalmente artificial (ex. Chicago a principios do XX).

 Debido a esta preponderancia da tecnoloxía fronte a outras realidades, desenvólvese a tese (filosófica e sociolóxica) do determinismo tecnolóxico, que subxace a toda a creación tecnolóxica da modernidade-liberal, e que identifica “nova e máis tecnoloxía” con “Progreso social e humano”

Na actualidade, os conceptos máis utilizados na Filosofía da tecnoloxía desta corrente son INNOVACIÓN e RISCO.

A procura da innovación constitúese no pivote da economía capitalista e global, e a sociedade do risco desenvólvese como froito da mesma.

JOSÉ ORTEGA E GASSET

Como exemplo de filosofía da técnica nun autor de influencia decisiva na nosa cultura.

Ortega é considerado como un dos primeiros filósofos que, adiantándose ao seu tempo, comprendeu a necesidade de estudar filosóficamente a tecnoloxía. E el faio desde un contexto antropolóxico, mentres que Heidegger e Dessauer farano desde a metafísica, e Bunge desde a epistemoloxía.

A tecnoloxía está para Ortega en relación directa co que significa ser humano. O home é esencialmente técnico, debido a un primeiro trazo antropolóxico: a súa natureza ontológicamente aberta.

Non existe unha “natureza humana” dada dunha vez para sempre, senón que o home ten que crearse así mesmo e elixir entre infinitud de posibilidades (ex. Hidalgo, Gentleman). Crearse así mesmo, supón non só construción material, senón tamén creatividade espiritual.

En realidade, para Ortega a invención espiritual precede á material, posto que esta constitúese para facer posible aquela.

“Mentres viva o home, habemos de considerar a súa técnica como un dos seus trazos constitutivos esenciais, e temos que proclamar a tese seguinte: o home é técnico.

 Ortega opina que a tecnoloxía é necesaria por un segundo trazo antropolóxico: o desexo de benestar e o extrañamiento con respecto á natureza. A técnica é así unha reforma da natureza que evita, precisamente, que o home senta esas necesidades que esta lle impón, creando unha segunda natureza. O ser humano non se adapta á natureza, senón que adapta a natureza ao ser humano a través da técnica.

É dicir, a técnica sempre é creación do superfluo. Con todo, Ortega pensa que houbo unha verdadeira evolución da técnica, que el divide en 3 etapas:

1. A técnica do azar

2. A técnica do artesán

3. A técnica do técnico

2.     A FILOSOFÍA DO TECNÓCRATA

Os tecnócratas son seres humanos cunha inevitable filosofía.

- Hai puros tecnócratas da modernidade liberal.

- Hai tecnócratas marxistas, islámicos, cristiáns.

 A acción tecnolóxica como tal depende da acción do tecnócratas. Pero, é a xestión da tecnoloxía consciente da filosofía dos tecnócratas que a condicionan?

3.     A tecnoloxía depende da cultura

 Os tecnócratas non deben esquecer que a súa filosofía debe ter en conta a filosofía da cultura na que eles innovan, posto que son, por así dicir, os sociólogos-enxeñeiros que ao deseñar a tecnoloxía están a deseñar ao mesmo tempo un tipo definido de sociedade.

 A sociedade e a súa cultura condicionan a tecnoloxía que se produce, a tecnoloxía que se consome e a reacción social fronte á tecnoloxía.

4.     A tecnoloxía ten a súa filosofía

Os tecnócratas teñen a súa filosofía: modernidade, marxismo, islamismo.Pero, ten a tecnoloxía como tal o seu filosofía? As tecnoloxías responderán á filosofía do seu momento cultural: haberá así tecnoloxía da modernidade, marxista, islámica. Pero, se a tecnoloxía que se fai depende das “filosofías” e se quere saber que, como e por que actúa dun certo modo, parece necesario que cada tecnoloxía pregúntese desde que filosofía propia está a construírse no seu contexto cultural concreto.

 

En que filosofía está hoxe globalmente a tecnoloxía do mundo occidental?

Que principios ten a “Filosofía” da modernidad?

1. A filosofía da modernidade consiste en considerar que a sociedade ten múltiples filosofías e que a “filosofía da convivencia” debe ser neutra ideolóxicamente. A súa filosofía é, pois, que a sociedade non ten “filosofía” senón “regras de convivencia”.

2. A regra fundamental é a liberdade, o liberalismo: liberdade de coñecemento, de técnica e de empresa. A lei da oferta e a demanda fará que prospere só canto sexa útil para a sociedade. Créase así o marco para a “creatividade burguesa” protexida por un estado filosóficamente neutro.

3. A acción tecnolóxica é a aplicación do coñecemento á utilidade social. Por iso, dentro da filosofía da modernidade, aplicouse a responder as demandas naturais existentes, ou a crealas arfifialmente, ou a responder as demandas empresariais orientadas á produción, ao beneficio e ao crecemento.

4. O estado mínimo filosóficamente neutro da modernidade induce así unha acción tecnolóxica filosóficamente neutra que se move pola lóxica da utilidade- beneficio. O resultado é a tecnocracia: unha sociedade cuxa filosofía son “regras”, con gran “actividade creativa” xustificada polo ensaio-erro, pero sen norte filosófico.

A filosofía tecnocrática produce consecuencias inevitables da acción tecnolóxica?

1. É tecnoloxía cega ás necesidades naturais profundas: se non ten “filosofía” o seu único criterio é o “tanteo” por oferta-demanda, ensaio-erro e beneficio.

 2. Non recibe orientación filosófica do estado da modernidade: este non pode orientar filosóficamente á  tecnoloxía porque a súa única “filosofía” é que a tecnoloxía mesma, por tanteo, atopa que é beneficioso para a sociedade.

3. Tende a crear as necesidades artificialmente e controlar a sociedade: cega ás necesidades profundas, tende a crear a demanda e controlar a sociedade.

4. Perde cohesión e integración social: a sociedade sente atada polo consumo, incomprendida nos seus desexos profundos e dominada.

5. É obxecto de crítica crecente: de parte da filosofía política, sociedade, relixións. Vese á tecnoloxía como un macropoder insensible á pobreza, a xustiza, a liberdade, a solidariedade.

 6. Crea unha mala conciencia crecente no tecnócrata: ten a “mala conciencia” de usar un poder descomunal sen “filosofía profunda?”por puro utilitarismo.

7. Reacciona con atraso histórico tentando promover os “códigos de boa conduta”, a “sustentabilidade”.

 A acción tecnolóxica depende así da súa “filosofía liberal” de feito.

QUE DI A FILOSOFÍA DA TECNOLOXÍA Á TECNOLOXÍA?

Dille que debe coñecer:

- As grandes filosofías da tecnoloxía para enriquecerse.

- A “filosofía” profunda dos tecnócratas que fan tecnoloxía.

- O condicionamento envolvente das filosofías das culturas.

-A “filosofía” de feito aplicada polas corporacións tecnolóxicas.

 A filosofía da tecnoloxía fainos coñecer, pois, o ámbito filosófico envolvente que fai nacer, constitúe e condiciona inevitablemente a acción tecnolóxica.

A tecnoloxía envolta e condicionada pola filosofía.

A tecnoloxía está de feito envolta na trama filosófica da historia: 

1. A humanidade segue movida por importantes convulsións filosófico-ideolóxicas.

 2. Os tecnócratas e as corporacións tecnolóxicas teñen a súa propia filosofía.

 3. A acción tecnolóxica depende das filosofías das culturas en que actúa.

Que debería facer a tecnoloxía para obrar coa filosofía como o fai coa ciencia?

 Que debe non facer e que debe facer a tecnoloxía?

Como pode a filosofía da tecnoloxía contribuír á tarefa esencial da filosofía da humanidade?

QUE DEBE NON FACER

- Dirixir tecnocráticamente a historia: esta é obra do home, da sociedade, da política e da economía.

- Controlar a filosofía dos tecnócratas: esta é libre e persoal. Identificarse cunha filosofía exclusiva ou con algunha filosofía presente na sociedade (liberalismo, marxismo, cristianismo, islamismo )

- Identificar tecnoloxía con filosofía, xa que a tecnoloxía como tal é neutra aínda que poida e deba harmonizarse con diversas filosofías da tecnoloxía posibles.

- Encapsularse na tecnocracia e inhibirse do filosófico.

QUE DEBE FACER

- Comprometerse a tarefa filosófica da humanidade: o potencial financeiro das corporacións tecnolóxicas non debe illarse da inquietude universal polo filosófico, ideolóxico, político, pola liberdade, a pobreza, a xustiza, a solidariedade.

- Fomentar a filosofía dos tecnócratas para que constrúan como persoas libres “a súa filosofía” e para que motive o nivel cualitativo ético-moral da súa actuación tecnolóxica persoal.

- Fomentar na sociedade a produción libre e diversificada de filosofías e o diálogo social, político, cultural e económico entre elas.

- Fomentar as filosofías da tecnoloxía, conectada con estas filosofías, de tal maneira que a acción tecnolóxica obre con sentido natural, biolóxico, humano e social.

- Organizar o deseño de estratexias de actuación persoal, corporativa e intercorporativa para alcanzar estes obxectivos.

Cal podería ser, por tanto, a estratexia filosófica da tecnoloxía?

Como pode contribuír o mundo tecnolóxico á filosofía? Que nos di a filosofía da tecnoloxía sobre o seu compromiso filosófico?

ESTRATEXIAS FILOSÓFICAS DA TECNOLOXÍA 

- Crear a conciencia de que a tecnoloxía (coñecemento, técnica, xestión) ten a responsabilidade de converterse en protagonista independente comprometido coa historia humana.

- Implementar medios para impulsar esta conciencia entre dirixentes e tecnócratas no marco ético social dos códigos de conduta e compromisos sociais.

- Impulsar a creación de asociacións diversificadas e plurais de grandes corporacións tecnolóxicas que financien institutos demoscópicos e de investigación que se convertan en observatorios sociais e produtores cualificados, independentes e creativos de filosofías e filosofías da tecnoloxía?.

- Coordinar con estes institutos as corporacións de tipo medio para difundir en cadea propostas e ideas enriquecedoras.

- Alagar a sociedade dunha proliferación  de ideas serias e ben deseñadas para ser discutidas e contribuír a resolver os problemas sociais.

Na actualidade

O avance da humanidade resolveu problemas e ampliado o benestar ante todo no Primeiro Mundo Pero a fame, a pobreza persistente, a demografía, o terrorismo, as guerras continuas e outros problemas escurecen o noso camiño na historia.

 Pensemos que a Humanidade entrase nun futuro tempo de convulsións.

Imaxinemos como xulgariamos o mundo tecnolóxico se permanecese cego, guiado só pola tecnocracia e a pura lóxica do tenteo utilitarista, Sen participar como protagonista destacado, sen achegar ideas á resolución dos dramáticos problemas do mundo.

Imaxinemos, ao contrario que o futuro non fóra de convulsión porque o esforzo de reflexión, en que participase con destacado protagonismo o mundo da tecnoloxía, permitise unha evolución cara á paz, a xustiza e a solidariedade.

A historia humana dos últimos séculos está chea de guerras e dramáticas convulsións sociais de todo tipo.

 Na actualidade o avance da humanidade resolveu problemas e ampliado o benestar ante todo no Primeiro Mundo .Pero a fame, a pobreza persistente, a demografía, o terrorismo, as guerras continuas e outros problemas escurecen o noso camiño na historia.

 Pensemos que a Humanidade entrase nun futuro tempo de convulsións. Imaxinemos como xulgariamos o mundo tecnolóxico se permanecese cego, guiado só pola tecnocracia e a pura lóxica do tanteo utilitarista, sen participar como protagonista destacado, sen achegar ideas á resolución dos dramáticos problemas do mundo.

Imaxinemos, ao contrario que o futuro non fóra de convulsión porque o esforzo de reflexión, en que participase con destacado protagonismo o mundo da tecnoloxía, permitise unha evolución cara á paz, a xustiza e a solidariedade.

Non sería isto mellor para a mesma prosperidade da Tecnoloxía?  

Posted in: Filosofía e Tecnoloxía