A ciencia marca
hoxe máis que nunca as nosas relacións, e desde ese lugar de preponderancia
adoptou como práctica habitual experimentar sobre seres humanos. Isto suscita
unha pregunta difícil de responder: é
ético experimentar con humanos?
O home non pode
crear da nada, se non sería Deus. A pregunta actual é que clase de creación é
esa cuxo destino é a destrución. Só hai vida á conta da morte? Só podemos
manternos vivos matando?
A tecnoloxía o levar adiante esta tensión creadora que é no
que consiste a vida do home, é o que a pon fronte á obrigación de responder
polos seus actos, é dicir de actuar eticamente e é o que atopamos violado
permanentemente na investigación con humanos na actualidade.
Unha pregunta crave
para poder iluminar a relación da ética coa investigación, especialmente aquela
que afecta directamente a humanos por intervir nelas, é que é o que move hoxe a
investigar, cal é “o fin”, o obxectivo,
das investigacións? Sabemos que a modernidade uniu definitiva e intimamente a
ciencia á técnica cando se expuxo como fin do coñecemento a transformación do
mundo. A partir de alí técnica, ciencia e progreso conforman o elam que
vigoriza a historia.
A investigación
científica vén crecendo sobre todo asociada a cuestións médicas: Biotecnoloxía,
xenética, farmacoloxía, nanotecnoloxía, aplicación de diferentes enerxías ao
diagnóstico e a terapéutica, etc. O auxe alcanzado pola investigación
científica nos círculos médicos, alimentada polos grandes investimentos que a
sostén e impulsa, ponnos na actualidade fronte a problemas que aínda que non
son novos, son máis graves polo nivel e a dimensión do dano que poden producir
sobre aqueles que participan do proceso como obxectos de investigación.
Ata o século XIX a
investigación sobre humanos afectaba a pouca xente; para experimentar usábase a
seres que se consideraban subhumanos como os “condenados”, e a inquietude polo
respecto que se debía a esas persoas preocupaba só a algúns poucos pensadores.
Pero aínda que hoxe a humanidade ten no seu haber varias declaracións e pactos,
en que recoñece os dereitos de todas as persoas a ser respectadas como tales ,
séguese recrutando por centos a sans e enfermos para investigacións de todo
tipo. Dáse con todo un agravante: que o coidado con que eran tratadas noutros
tempos, cedeu á despreocupación, desde o suposto que non hai ningún impedimento
ético en investigar sobre humanos. Pero temos dereito a investigar sobre
humanos? é ético facelo?
A mera pregunta
xera escozor considerada desde o punto de vista do futuro da investigación científica,
será posible, en efecto, o desenvolvemento e crecemento das ciencias médicas
sen esta práctica? Pensemos que a experimentación con humanos é a fase decisiva
en calquera investigación científica actual. O medicamento ou máis ben os
investigadores, prefiren ignorar moitas veces o custo deses “avances”, o custo
sobre todo en vidas humanas.
Pero a reflexión
ética obríganos a preguntarnos se todo isto é bo, e se é debido usar seres
humanos para experimentacións científicas. De feito un primeiro tribunal
internacional entre 1945 e 1949, en Nurenberg, condenou como crimes da
humanidade ás experiencias con humanos feitas por científicos en campos de
concentración alemáns, durante a segunda guerra
Mundial.
Non é posible
pensar a ciencia hoxe como un coñecemento que busca soamente coñecer.
A ciencia perde o
seu carácter de mero coñecemento cando troca a súa finalidade: meramente
coñecer, pola de cambiar o imperfecto por perfecto. A tecnoloxía fai exactamente
o mesmo.
Que pasa cando un
humano é introducido no proceso instrumental a que se ve reducida a ciencia?
non se torna el tamén nun instrumento? non pasa a ser un obxecto de
experimentación útil para verificar unha hipótese? non perde seica o seu
carácter de suxeito e convértese de inmediato en obxecto? Non perde o propio da
súa condición humana que é constituír mundos desde un corpo espazo-temporal?
Cando é utilizado para unha investigación, sexa para comprobación, comparación,
observación, medida, o humano convértese en obxecto de experimentación, en
instrumento, medio, para conseguir un fin, calquera dos fins enunciados: o
coñecemento, a tecnoloxía, ou a ganancia monetaria. Adquire condición de
obxecto de experimentación e perde o seu carácter de suxeito.
Cantos enfermos
morreron experimentando antes de que se establecesen as actuais técnicas de
transplante? A que nivel mesmo estas poden garantir o éxito? Cantas mulleres
enférmanse e morren aínda hoxe tentando ter un fillo cos métodos de fecundación
artificial? .
Que pasaría se en
Auschwitz fíxose algún descubrimento revolucionario? Que é o que autoriza ao
uso de humanos na experimentación científica? Cal é a súa xustificación ética
A investigación con
humanos non pode ser tomada como algo debido de seu. Habemos de entender que só
podemos realizala baixo condicións estritas de respecto ao que se presta a iso,
de coidado por el, xa que ao estar sometido a unha experimentación a súa
vulnerabilidade acrecéntase. Non basta co consentimento informado. Este pode
manipularse para a obtención do propio beneficio e non necesariamente está
apoiado sobre o ben común.
Aquilo que se busca
experimentar debe contar con todas as garantías de ser benéfico para a persoa
que vai experimentalo, esta é unha condición ineludible. O que está en xogo é a
saúde das persoas cando non mesmo a súa vida. Ningún beneficio económico pode
xustificar poñer en risco a vida nin sequera a saúde dunha soa persoa
Canto vale a saúde dunha persoa? canto vale
unha vida? É inmoral cuantificalo, poñer
sobre a balanza moral algo que puidese compensala. Poñer en risco a un ser
humano mesmo co seu consentimento, para beneficio dun terceiro, é faltarlle o
respecto, desvalorizalo como persoa, usalo como un útil, descoñecer a dignidade
que lle é debida.
Cal é a
xustificación dos que se prestan, en todas partes do mundo para usar
innoblemente ás persoas para o propio beneficio (o magro propio beneficio) e o
beneficio dos grandes capitais transnacionales (abundantes beneficios alleos)
nas miles de investigacións que se realizan diariamente?
Xeralmente a
xustificación é o beneficio á humanidade, o beneficio aos enfermos, o progreso
da ciencia, a lexitimidade da ganancia dos que lucran coa saúde. Vimos a que
nivel todo iso é cuestionable.
Como sociedade,
como individuos que conforman esa sociedade temos obrigacións que se manifestan
como dereitos, fronte á pobreza, remediala non usala, fronte á ignorancia educar, non aproveitarnos dela, fronte á
enfermidade, curala ou mellorala, non manipular ao enfermo para que se converta
nun “caso” dun protocolo científico.
4/27/2017 06:12:00 p. m.
Alejandro Fernández Meiriño
