Filosofía da tecnoloxía para médicos: a "megamáquina" de Lewis Mumford

Lewis Mumford é considerado o "último humanista do século XX" e un filósofo do urbanismo e a tecnoloxía de primeira orde. Avogaba pola separación entre tecnoloxías "democráticas", que son aquelas que están acordes coa natureza humana, e tecnoloxías "autoritarias", en pugna, ás veces violentamente, contra os valores humanos. Defendía a procura dunha tecnoloxía elaborada sobre os patróns da vida humana.

Explica como as tecnoloxías máis importantes que o ser humano creou non proceden da racionalidade cientifico-técnica, senón do desenvolvemento da capacidade de relacionarnos cada vez máis humanamente.

Denuncia a sobrevaloración da tecnoloxía e como a súa omnipresencia impediu unha reflexión profunda sobre a verdadeira natureza do ser humano e da propia tecnoloxía. Esta sobrevaloración ten que ver coas teorías que outorgan á utilización de ferramentas o feito distintivo que permitiu a evolución da intelixencia humana.

De feito, para Mumford, o ser humano mostrouse no seu desempeño técnico, moito máis torpe, durante milenios, que moitas outras especies animais capaces de facer presas en ríos, redes de tobos ou niños dunha sofisticación inalcanzable para o ser humano. Non foi, por tanto, a tecnoloxía por si mesma a que fixo avanzar a intelixencia humana senón a culturización da tecnoloxía, é dicir, a súa modificación por símbolos linguísticos, a organización social e o deseño estético.


"Nun principio, a raza humana non adquiriu ningunha posición especial en razón, unicamente, da súa tendencia para empregar ou a construír ferramentas. Ou máis ben, que o home posuía unha ferramenta primaria multiuso que era máis importante que ningún outro elemento do utillaje posterior: a saber, o seu propio corpo, activado pola mente, cada parte del, non só aquelas actividades sensoromotoras que producían machadas ou lanzas de madeira"

Que significa isto?

As ferramentas -ou as tecnoloxías- por si mesmas non son nada sen unha intelixencia capaz de culturizarlas, é dicir, de poñelas ao servizo da vida, un ámbito moito máis amplo que os meros obxectivos utilitaristas:

"Este ámbito máis amplo, abarcaba moito máis que a disciplina da man, o músculo e o ollo, na construción e utilización de ferramentas? Nin sequera a man era xa unha mera ferramenta callosa de traballo; acariñaba o corpo do amante, suxeitaba a un bebe preto do peito, facía xestos importantes ou expresaba, na danza ordenada ou en rituais compartidos, algún sentimento, inexpresable doutra forma, sobre a vida ou a morte, ou sobre un pasado lembrado ou un futuro inquietante."

O que di Mumford é que as tecnoloxías ou as ferramentas (como as mans) deixan de ser meros instrumentos cando son utilizadas por un ser humano:


"A técnica das ferramentas e a nosa técnica de máquinas subseguinte non son senón fragmentos especializados da biotécnica: e por biotécnica enténdese todo o equipamento do home para a vida"

O problema é que o tremendo desenvolvemento da tecnoloxía e a ciencia conseguiu disociarlas "do todo cultural máis grande". A tecnoloxía perdeu o seu vínculo co humano:


"Mesmo no estadio máis primitivo, a caza requiría menos de ferramentas que de observación atenta dos hábitos dos animais e dos seus hábitats"

 Para Mumford, a desvinculación da tecnoloxía de "calquera modo significativo de expresión simbólica" é unha traxedia moderna que comezou a xestarse hai 5.000 anos cando naceu unha "monotécnica" ou "megamáquina" dedicada ao aumento do poder e as riquezas, mediante a organización sistemática das actividades cotiás seguindo un patrón mecánico ríxido:

"Neste momento xurdiu unha nova concepción da natureza do home e, con ela, a nova énfase na explotación de enerxías físicas, cósmicas e humanas, á marxe dos procesos de crecemento e reprodución, pasou a ocupar un primeiro plano.. A expansión do poder cobrou prioridade sobre o coidado e a mellora da vida mediante unha coacción humana implacable e unha organización mecánica"

As consecuencias sociais graves da megamáquina son en parte compensados por logros que permiten que o seu crecemento en todos ámbitos da cultura humana siga implacable:

"A mala utilización da megamáquina resultaría intolerable se non achegase tamén beneficios xenuínos a toda a comunidade, elevando o límite da aspiración e o esforzo colectivos dos seres humanos"

Pero o custo global é moi alto:

"O que suxiro é que máis tarde ou máis cedo debemos ter a valentía de preguntarnos: esta asociación de poder e produtividade desorbitantes, cunha violencia e destrución igualmente desorbitantes é meramente accidental?"

As formas antigas de biotécnica, como o medicamento clínico, están a ser suprimidas ou suplantadas:

"A megamáquina converteuse, dun modo cada vez máis compulsivo, na condición do avance técnico e científico continuado."

Para Mumford, estamos obrigados a explicar por que o desenvolvemento técnico volveuse "cada vez máis compulsivo e denodadamente irracional; absolutamente hostil ás manifestacións de vida espontáneas que non poden introducirse na máquina"

Non propón Mumford tirar á lixo séculos de avances científicos senón que:


"En lugar de que a liberación do traballo sexa a maior contribución da mecanización e a automatización, eu suxeriría, máis ben a liberación para o traballo, para un traballo máis educativo, que forme a mente, que sexa gratificante para un mesmo, sobre unha base voluntaria, a que pode chegar a ser a contribución máis saudable dunha tecnoloxía centrada na vida" 

Posted in: Filosofía e Tecnoloxía